Ania siedzi w piaskownicy. Kopie dołek żółtą łopatką. Nagle widzi, że Kacper usypuje górę piasku, używając zielonej łopatki. Ania wstaje, podchodzi do kolegi i próbuje wyrwać mu jego łopatkę. Chłopczyk protestuje. Wychowawczyni próbuje załagodzić sytuację, ale Ania jest ogarnięta tak ogromnym pragnieniem, że każda komórka jej ciała komunikuje, że posiadanie zielonej łopatki jest kluczem do szczęścia. Próba dokonania zamiany łopatek wcale nie okazuje się prosta. Dziewczynka chce zostawić sobie swoją żółtą łopatkę i jednocześnie stać się posiadaczką zielonej. Nie inaczej!
Dzieci mają trudności z dzieleniem się, czyli oddawaniem tego, na czym im zależy. Jest to normalna część procesu rozwoju.
Najmłodsze dzieci (około roku) po prostu interesują się tym, co ktoś inny trzyma w ręce. Ciekawość bywa tak silna, że natychmiast chcą ten przedmiot mieć. Tracą więc zainteresowanie tym, co mają i dążą do nowego. Moglibyśmy powiedzieć, że potrafią się dzielić, ale one po prostu reagują na nowy bodziec.
Dwulatki wręcz odwrotnie – są w okresie budowania własnej tożsamości, określania i wyodrębniania siebie. Wiele rzeczy i osób z ich otoczenia staje się “moje”. Dzieje się tak dlatego, że dziecko określa swoje “JA” przez to, co uważa za swoje. A zatem dwulatek może mówić “moje” na każdy kocyk, misia, kamyk czy opiekunkę (jeśli jest dla niego ważną osobą).
Dwulatkom trudno jest zaakceptować to, że coś może być wspólne. Umiejętność dzielenia się idzie w parze z dziecięcym poczuciem bezpieczeństwa, zaufania do świata i byciem kochanym. Gdy dziecięce potrzeby są zaspokojone, pojawia się przestrzeń, aby się zrelaksować i dopuścić opcje podzielenia się (czyli oddania lub zamiany) z kimś tym, co do dziecka należy, albo czym się aktualnie bawi.
Nie zmuszaj dziecka do dzielenia się!
Prawdziwe, dojrzałe dzielenie się wiąże się z empatią, zdolnością zrozumienia potrzeb innej osoby, dostrzegania sytuacji z jej punktu widzenia. Najmłodsze dzieci, poniżej drugiego roku życia częściej bawią się równolegle. Dbają więc głównie o siebie i swoje dobro i jest im trudno wyobrazić sobie, co drugie dziecko chce lub czuje w danej sytuacji. Starsze dzieci dzielą się selektywnie, rezerwując kilka cennych rzeczy tylko dla siebie, na przykład swojego pluszowego misia lub ukochany kocyk. Należy szanować i chronić prawo dziecka do własnych zabawek.
Zamiast wywierania na dzieci nacisku, aby się dzieliły warto stworzyć otoczenie, które zachęci je do dzielenia się. W posiadaniu jest moc! Dla dorosłego to tylko zabawki. Dla dziecka to cenne obiekty! Należy szanować naturalną zaborczość dzieci podczas zachęcania ich do dzielenia się zabawkami. Warto obserwować je i informować o konsekwencjach ich wyborów. Jeśli dziecko nigdy nie chce udostępnić żadnej rzeczy, szybko dowie się, że inne dzieci nie będą chciały z nim się bawić. Jeśli zawsze oddaje wszystko lub daje sobie zabierać zabawki, a potem głośno płacze, musi nauczyć się mówić „nie”. Te obserwacje pomogą też zaplanować działania wspierające dzieci w nauce wspólnej zabawy. W zależności od potrzeb grupy możesz wykorzystać np. baśnioterapię, czy dramaterapię i sprawdzić, co by zrobiły na miejscu bohaterów.
Pozwalaj na samodzielne decyzje!
Odkrycia dokonane przez Nadię Chernyak, specjalistkę w dziedzinie rozwoju człowieka, pokazują, że dzieci są bardziej skłonne do dzielenia się jeżeli samodzielnie o tym decydują oraz gdy stawiane są przed trudnymi wyborami.
Aby to sprawdzić, badaczka wraz z zespołem prosiła dzieci w wieku od 3 do 5 roku życia, aby pomogły wesprzeć smutną marionetkę. Niektóre dzieci stawiane były przed trudnym wyborem: podaruj cenną naklejkę marionetce lub zachowaj ją dla siebie. Inne dzieci miały łatwy wybór: podaruj naklejkę lub wyrzuć ją. Dzieci w trzeciej grupie nie miały wyboru – były zobowiązane przez badacza do podania naklejki marionetce.
Następnie zbadano prospołeczność zachowań dziecka, to znaczy pozwolono dzieciom na decyzję jak zachować się wobec innej smutnej marionetki. Dano im możliwość wyboru liczby naklejek (do trzech), które mogły dać lalce, żeby poprawić jej nastrój. Dzieci, które wcześniej dokonały trudnego wyboru (same zdecydowały czy podarować cenną naklejkę, czy też nie), udostępniały kolejnej marionetce więcej naklejek. Dzieci, które początkowo stanęły przed łatwym wyborem lub które musiały oddać swoją naklejkę na polecenie badacza, w tej sytuacji podzieliły się mniejszą liczbą naklejek.
Autorka omawia uzyskane wyniki w kategoriach hipotezy prospołeczno-konstruktywnej, która wskazuje, że dzieci racjonalnie wnioskują o swojej prospołeczności poprzez proces dokonywania trudnych, autonomicznych wyborów.
Chernyak uważa, że: Dokonując własnych wyborów, dzieci mogą wywnioskować coś ważnego na swój temat, podejmując wybory, które niekoniecznie są łatwe, dzieci poddają refleksji własne nastawienie do innych i otwartość na nich.
Jak pomagać dzieciom rozwijać gotowość dzielenia się?
- Ucz dzieci rozmawiać o swoich potrzebach.
Kiedy widzisz, że dziecko płacze, bo koleżanka nie chce oddać samochodzika, możesz powiedzieć: Kiedy Karolinka skończy zabawę samochodem, ty możesz nim jeździć. Zapytaj ją, kiedy będzie gotowa. Jeżeli dostrzegasz, że dziecko wyrywa lalkę koledze, możesz powiedzieć: Poczekaj obok i powiedz, że chcesz się bawić lalką .On da ci lalkę, kiedy będzie gotowy.
- Daj dzieciom czas i przestrzeń, aby mogły spróbować dojść do porozumienia.
Kiedy zaczyna się zabawkowa sprzeczka, czasami dobrze jest się powstrzymać od natychmiastowego działania. Trzymaj się na uboczu i obserwuj. Jeśli dynamika grupy idzie w dobrym kierunku, a dzieci wydają się rozwiązywać problem między sobą, pozostań obserwatorem. Jeśli sytuacja pogarsza się, zainterweniuj.
Dobrym rozwiązaniem jest proponowanie dzieciom, żeby dały coś innego na wymianę. Spychacz zamiast koparki, wózek na wymianę z taczką, klocek niebieski w zamian za pożądany czerwony. Dzieci dość łatwo łapią konwencję coś za coś. Ważne, żeby nie wyrywać, a wymieniać.
- Użyj timera!
Korzystanie z timera albo klepsydry może pomóc rozwiązać sprzeczki o zabawki. Gdy dzieci pragną bawić się tą samą rzeczą i dochodzi do ostrej kłótni – interweniujesz. W sytuacji, gdy trudno stwierdzić, kto pierwszy zaczął się bawić daną zabawką, a dzieci są w silnych emocjach – zdecyduj, które dziecko dostanie ją jako pierwsze. Możesz przyjąć kryterium wzrostu, kolejności na liście obecności, czy inne, o którym wychowawca wie, że będzie dla dzieci zrozumiałe. Następnie ustawiasz timer. Dwie minuty są odpowiednie dla młodszych dzieci. Starsze mogą poczekać nieco dłużej. Gdy zegar się wyłączy lub piasek w klepsydrze przesypie, zabawka trafia do drugiego dziecka na taki sam czas (choć może się zdarzyć, że maluch już nie pamięta, że tak bardzo jej chciał!). Przechodź przez cały cykl spokojnie. Stefan ma zabawkę przez dwie minuty. Brzęczyk daje znać o tym, że czas się skończył. Wyciągnij delikatnie zabawkę z rączki Stefana, tłumacząc mu, że teraz jest kolej Laury i uspokajając, że znowu będzie jego kolej, gdy usłyszy brzęczyk. Zanim dziecko zechce samodzielnie oddać zabawkę, może minąć kilka cykli. Ważny jest twój spokój i konsekwencja. Zdarza się też, że emocje szybko opadają i dzieci akceptują te warunki podziału zabawek. Czasem zamiast bawić się po prostu obserwują piasek, który sypie się w klepsydrze i to je uspokaja.
- W ostateczności – przerwij zabawę.
Jeśli metoda podziału czasu nie działa, a dzieci są pobudzone i w silnych emocjach – przerwij zabawę. Połóż zabawkę na półce i wyjaśnij, że zabawka pozostanie tam, przez pewien czas. Okazuj dzieciom wsparcie, pokaż że rozumiesz ich emocje, ale jednocześnie poinformuj, że bez dzielenia się nie mogą dalej bawić się daną rzeczą. Dzieci mogą dąsać się przez chwilę, ale wcześniej czy później zrozumieją, że lepiej się dzielić, niż całkowicie stracić zabawkę. Nauczą się iść na kompromis i współpracować.
A jakie są Wasze sposoby na wspieranie dzieci w rozwijaniu umiejętności dzielenia się?
Źródła
Nadia Chernyak, Tamar Kushnir (2013), Giving Preschoolers Choice Increases Sharing Behavior, Psychological Science 24/10.
Nadia Chernyak, Paul L. Harris, Sara Cordes (2018), Explaining early moral hypocrisy: Numerical cognition promotes equal sharing behavior in preschool‐aged children, Developmental Science 22/ 1.
Certyfikowana psychoterapeutka analityczna oraz analityczka jungowska ze stopniem naukowym doktora nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki. Była prezeska Polskiego Towarzystwa Psychologii Analitycznej (PTPA). Członkini w Międzynarodowym Towarzystwie Psychologii Analitycznej (International Association for Analytical Psychology, IAAP) oraz w Polskim Towarzystwie Psychologii Analitycznej, Polskim Towarzystwie Psychoanalizy Jungowskiej, Polskim Stowarzyszeniu Psychoanalityków Jungowskich, a także Polskim Towarzystwie Psychoterapii Integratywnej.
W pracy badawczej przede wszystkim zainteresowana rozwojem społeczno-emocjonalnym dzieci oraz oddziaływaniem wczesnych doświadczeń rozwojowych na późniejsze lata życia. Pasjonatka metody projektu oraz filozofowania z dziećmi.
W projekcie reprezentuje Akademię Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie.