Opiekowałam się ostatnio trzyletnią Helenką. Bawiłyśmy się w przeróżne gry, ale jedna z nich wywarła na niej największe wrażenie. Siedziałyśmy na dywanie, położyłam przed Helą jej piłeczkę, przykryłam ją małym kocem, po czym jak prawdziwy magik rozpostarłam nad kocem ręce mówiąc: “Abra-kadabra, Hokus-pokus” potem podniosłam koc chwytając go razem z piłką. Hela nie mogła uwierzyć. Patrzyła na pustą podłogę z otwartą buzią mówiąc: “Ciocia, nie ma! Nie ma piłki! Ojej! Gdzie ona jest?”. Aby piłeczka wróciła razem zaczarowałyśmy położony przeze mnie z powrotem na podłogę koc. Zdobyłam szacunek Helenki i miano nadwornego magika!
Wieczorem zaczęłam myśleć o tej sytuacji i dotarło do mnie, że Hela wiedziała, że piłeczka nie zniknęła na zawsze – wiedziała, że gdzieś przecież musi być! A to dzięki pewnej koncepcji, której opanowanie dało jej tę wiedzę.
Stałość przedmiotu to pojęcie stosowane w psychologii i pedagogice, które oznacza, że dzieci rozumieją, że coś lub ktoś nadal istnieje, nawet jeśli jest poza zasięgiem ich wzroku słuchu, czy dotyku. [1] Dla przykładu, gdy mama wychodzi ze żłobka i zostawia w nim dziecko, to ono rozumie, że ona nie zniknęła.
Osiągnięcie zrozumienia stałości przedmiotu jest jednym z ważnych kamieni milowych w rozwoju małego dziecka. Koncepcja ta wywodzi się z Teorii Rozwoju Poznawczego słynnego psychologa, Jeana Piageta. Na podstawie obserwacji badacz ten ustalił, że dzieci w tzw. stadium sensomotorycznym, które trwa od urodzenia do około drugiego roku życia rozwijają rozumienie tego, że to co znika z ich pola widzenia wciąż istnieje. Z prac psychologa można się dowiedzieć, że trwałość obiektu zaczyna rozwijać się u niemowląt w wieku około ośmiu miesięcy. Jednakże najnowsze badania umożliwiły doprecyzowanie tych informacji wykazując, że dzieci już w wieku zaledwie czterech miesięcy mogą zrozumieć tę koncepcję. [2]
Stałość przedmiotu jest ważna z punktu widzenia rozwoju poznawczego, wymaga zdolności do zwracania uwagi na obiekt i utrzymywania pamięci wzrokowej [3]. Świadczy bowiem o tym, że dzieci, które wiedzą, że ludzie, zwierzęta i rzeczy utracone z pola widzenia wcale nie znikają. W rezultacie mogą utworzyć i zachować w pamięci wyobrażenie o nich: mogą je opisać (jeśli już potrafią mówić), podać ich cechy i przypomnieć sobie jak wyglądają. Daje to podstawy do dalszej eksploracji świata – szukania przedmiotów, poznawania nowych rzeczy, porównywania ich, tworzenia zbiorów o zbieżnych jak i rozbieżnych cechach.
Stałość przedmiotu można wspierać w dzieci prostymi ćwiczeniami, które łatwo wykonać w żłobku. Oto kilka przykładów.
A ku-ku!
To klasyk, który wspomaga rozwój poczucia stałości przedmiotu! Jest to prosta gra, której chyba nie trzeba przedstawiać. W jej trakcie możesz zasłaniać własną twarz lub chować się za zasłonką, po czym odsłonić twarz mówiąc: A ku-ku!
Przykrywanie zabawek Bawiąc się z dzieckiem pokaż mu zabawkę, którą trzymasz w ręku. Upewnij się, że dziecko cały czas obserwuje zabawkę. Połóż ją na ziemi przed dzieckiem i zakryj kocem lub kawałkiem materiału. Możesz też zakrywać zabawki za innym przedmiotem, np. poduszką. Po schowaniu zabawki zapytaj, gdzie ona jest i daj dziecku czas na zastanowienie i poszukanie jej.
Zabawa w zimno-ciepło
Z dziećmi, które potrafią już chodzić możesz zagrać w odmianę zabawy w chowanego, w której chowasz zabawkę i prosisz dziecko, by ją znalazło. Aby to trochę ułatwić, możesz wołać „ciepło”, gdy jest blisko zabawki, lub „zimno”, gdy jest od niej dalej.
A tu przykłady zabaw:
Na filmie widzimy jak najmłodsze dziecko bawi się z mamą w A ku-ku! Nieco starsza dziewczynka doskonale wie, że przedmiot schowany pod kocem wciąż się tam znajduje, czyli wie, że przedmioty nie znikają – ich obecność jest stała. Ostatni z małych badaczy popełnia na filmie klasyczny błąd – szuka schowanego przedmiotu tam, gdzie znalazł go ostatnio, a nie tam, gdzie widział, że był chowany.
Źródła:
- Hornowska, E., Brzezińska, A. I., Appelt, K., Kaliszewska-Czeremska, K. (2014). Rola środowiska w rozwoju małego dziecka–metody badania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
- Moore M., Meltzoff A. (1999). New findings on object permanence: A developmental difference between two types of occlusion. British Journal of Development Psychology, 17(4), 623-644.
- Ryu, H., Han, G., Choi, J. et al. (2017). Object permanence and the development of attention capacity in preterm and term infants: an eye-tracking study. Italian Journal of Pediatrics, 43(1), 90.
Doktor nauk społecznych w zakresie pedagogiki. Obecnie wykładowca akademicki na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania zawodowe to metodyka nauczania języka angielskiego oraz opieka, wychowanie i nauczanie małych dzieci. Prywatnie lubi gotować, czytać kryminały i chodzić na spacery ze swoimi psami – Luną i Zojką.