Wielu rodziców oraz wychowawców żłobkowych obserwując małe dzieci, zastanawia się, czy ich rozwój jest prawidłowy. Zdarza się, że ktoś zwraca uwagę, że dziecko zachowuje się inaczej niż jego/jej rówieśnicy.
Rodzice z zaniepokojeniem szukają informacji, aby móc potwierdzić lub odrzucić tego typu obawy. Niestety zdarza się często, że trafiają na mur – on jest jeszcze malutki, poczekajmy aż będzie starszy, przecież każdy rozwija się w swoim własnym tempie.
Pomimo potocznego założenia, że najlepiej poczekać z diagnozą, współcześnie dysponujemy szeroką wiedzą z zakresu psychologii rozwojowej, dotyczącą kamieni milowych w rozwoju człowieka. Pierwszy okres życia dziecka jest wręcz jednym z najlepiej opisanych w literaturze. Wiemy, kiedy dziecko powinno się obrócić, kiedy usiąść i samodzielnie wstać, co daje możliwość diagnozy wysokiego ryzyka wystąpienia zaburzeń ze spektrum autyzmu u dzieci poniżej pierwszego roku życia.
Jedno z najsłynniejszych badań nad autyzmem najmłodszych dzieci (Osterling, Dawson, 1994) pochodzi z połowy lat 90. XX w. i polegało na analizie domowych nagrań wideo z pierwszych urodzin dzieci. Autorzy wykazali, że dzieci, u których później zdiagnozowano autyzm, na analizowanych nagraniach, zdecydowanie gorzej radziły sobie ze wskazywaniem obiektów, patrzeniem na innych i reakcją na imię.
Niepokojące symptomy
Obecnie autorzy wyróżniają kilka zachowań, które można zaobserwować od pierwszych miesięcy życia dziecka, które powinny skłonić rodziców i wychowawców do szczególnie uważnego obserwowania jego/jej rozwoju. To ważne, ponieważ badania wskazują, że wczesna diagnoza i wcześnie rozpoczęta terapia mogą przyczynić się do wysokiego funkcjonowania dziecka.
Grodberg i in. (2016) z kanadyjskiego ośrodka wyróżnili między innymi poniższe zachowania jako niepokojące, a zarazem występujące już w pierwszym roku życia:
1) Przelotny kontakt wzrokowy
Dziecko utrzymuje przelotny kontakt wzrokowy z osobą, lub w ogóle go nie utrzymuje. Natomiast jest w stanie dłużej skupić się na przedmiocie. Symptom ten można zaobserwować już u trzymiesięcznych dzieci! Jest on uważany za jeden z najważniejszych objawów wysokiego ryzyka.
2) Niska jakość interakcji społecznych
Dziecko jest pasywne, nie odpowiada uśmiechem na uśmiech, nie wydaje dźwięków, nie reaguje na swoje imię. Nie zwraca uwagi czy ktoś jest w pomieszczeniu, czy nie.
3) Brak gestu wskazywania
Zdrowy maluch, gdy tylko potrafi usiąść, wykorzystuje wskazywanie jako podstawową formę komunikacji, właśnie w ten sposób sygnalizuje, czy ma na coś ochotę. Nawet mniejsze dziecko używa gestu wskazywania, gdy coś mu się spodoba. U dzieci z wysokim ryzykiem wystąpienia autyzmu ten gest występuje rzadko, lub w ogóle się nie pojawia.
4) Powtarzające się zachowania
Dziecko często angażuje się w zachowania stereotypowe czy kompulsywne np. bawi się w ten sam schematyczny sposób, nie lubi zmian, interesuje się jedynie konkretnymi elementami zabaw, często używa zabawek niezgodnie z ich przeznaczeniem. Ponadto lubi kręcić przedmiotami lub stukać jednym o drugi. Należy jednak zwrócić uwagę, że obie te aktywności występują również u prawidłowo rozwijających się dzieci, a więc ten symptom nie może być decydujący w analizie ryzyka!
5) Nadwrażliwość na bodźce
Nadwrażliwość na bodźce sensoryczne, w tym na dotyk. Reagowanie płaczem na dotyk, niechęć do kąpieli, czy przytulania. U dziecka może też występować wyraźny dyskomfort przy przebieraniu.
Podkreślić należy, że powyższe zachowania mogą się zdarzać u każdego dziecka. Niepokój budzi, jeśli powtarzają się często i występują łącznie, a nie pojedynczo. U najmłodszych dzieci niepokojące symptomy bywają również wynikiem problemów ze słuchem, dlatego tak ważna jest profesjonalna ocena całokształtu funkcjonowania dziecka.
Wymienione zachowania w literaturze określa się jako tzw. czerwone flagi, czyli sygnały ostrzegawcze we wczesnej ocenie ryzyka autyzmu. Na podobne elementy wskazuje również izraelski ośrodek MIFNE – od ponad 20 lat zajmujący się wczesną diagnozą i terapią autyzmu – wskazując 8 czerwonych flag. Poza wymienionymi powyżej, dodatkowo zwracają uwagę na:
- nieproporcjonalny wzrost obwodu głowy w stosunku do wzrostu i przyrostu masy ciała,
- opóźniony rozwój motoryczny, czasem znacznie, czasem symbolicznie o 2-3 miesiące,
- trudności w jedzeniu, zarówno te pojawiające się przy karmieniu piersią, czy też później związane z rozszerzaniem diety, zmianą konsystencji posiłków, lub z wybiórczością pokarmową.
Wczesne możliwości diagnozy
W Polsce funkcjonują dwa programy zajmujące się bezpłatną diagnozą małych dzieci.
Jeden to badabada.pl, gdzie rodzic lub wychowawca żłobkowy może wykonać bezpłatnie przesiewowy test M-CHAT-R dla dzieci od 16. do 30. mż. Następnie jeżeli dziecko znajdzie się w grupie ryzyka, przechodzi się do kolejnego z czterech poziomów diagnostyki, wykonywanej już przez profesjonalistów.
Drugi program można znaleźć na stronie diagnozadzieci.pl. Tu diagnoza jest dwuetapowa i dotyczy również najmłodszych dzieci. Kwalifikowane są dzieci od urodzenia do 1. roku życia. W pierwszym etapie rodzic przesyła film, w którym nagrywa, jak dziecko funkcjonuje w codziennych sytuacjach (jedzenie, zabawa, kąpiel). Filmy są oceniane przez przeszkolonych specjalistów. Jeżeli określą oni wysoki poziom ryzyka, wtedy dziecko przechodzi na drugi poziom diagnozy, gdzie konieczne jest spotkanie i obserwacja zachowania dziecka w codziennych sytuacjach np. podczas zabawy z mamą.
Oba programy są bezpłatne dla rodziców i wychowawców! Linki do omawianych narzędzi dostępne są pod tekstem. Warto, aby znali je specjaliści, którzy pracują w żłobkach, gdyż mogą oni wskazać te możliwości zaniepokojonym rodzicom. Na zakończenie wspomnę jeszcze, że do dyspozycji profesjonalistów jest także anglojęzyczny test AMSE (Autism Mental Status Exam, Grodberg i in. 2011).
Natalia Maja Józefacka*
Źródła
Osterling, J., & Dawson, G. (1994). Early recognition of children with autism: A study of first birthday home videotapes. Journal of Autism and Developmental Disorders, 24(3), 247-257.
Grodberg, D., Siper, P., Jamison, J., Buxbaum, J. D., & Kolevzon, A. (2016). A simplified diagnostic observational assessment of autism spectrum disorder in early childhood. Autism Research, 9(4), 443-449.
Autism Mental Status Exam
„Badabada” – Program wczesnego wykrywania autyzmu
Kwestionariusz M-CHAT-R
Wczesna diagnoza maluszka
* Natalia Maja Józefacka – Psycholog dziecięcy, doktorantka Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, członek międzynarodowej grupy badawczej działającej pod przewodnictwem University of Alabama – RAM Group, w trakcie specjalizacji z psychologii klinicznej dzieci i młodzieży. Pracuje w przedszkolu terapeutycznym Słoneczna Kraina, gdzie koordynuje systemową pracę pomiędzy rodzicami, terapeutami i nauczycielami na podstawie Routine Based Model. Prywatnie mama rezolutnego siedmiolatka i podróżniczka. Uwielbia sport a zwłaszcza wspinaczkę skałkową.
————————-
Więcej na temat rozwoju dziecka przeczytasz w poniższych wpisach:
Mądre ale milczące – specyficzne zaburzenie rozwoju mowy (SLI) u małych dzieci
PingbackKwiecień miesiącem Autyzmu – Czym skorupka…