Wcześniactwo jest główną przyczyną zachorowalności oraz śmiertelności okołoporodowej i poporodowej. Około 9% noworodków rodzi się przedwcześnie, czyli poniżej 37. tygodnia ciąży. Liczba tygodni ciąży wpływa na rozwój i zdrowie wcześniaków. To właśnie obniżony wiek ciąży (zwłaszcza poniżej 32. tygodnia) i obniżona masa ciała wcześniaka powodują zwiększenie liczby powikłań związanych z przedwczesnym porodem [2,3], takich jak: zagrożenie życia, uszkodzenia neurologiczne, problemy ze wzrokiem lub słuchem, uszkodzenia zdrowotne (np. oddechowe, sercowe, immunologiczne, nerkowe) [1,2].
Wcześniactwo z perspektywy dziecka
Po urodzeniu, skrajny wcześniak (urodzony przed 32. tygodniem) jest izolowany w inkubatorze, przechodzi liczne i różnorodne zabiegi wykonywane przez różnych specjalistów (rzadko przez rodziców). Taka hospitalizacja może trwać wiele tygodni. Obecnie jednak większość wcześniaków udaje się uratować bez poważnych następstw. Co ważne, w obliczu tak wielu przeciwności losu, dzieci te zwykle osiągają oczekiwany poziom rozwoju i jakości zdrowia [2].
Wcześniactwo z perspektywy rodziców
Większość matek noworodków urodzonych o czasie odczuwa miłość, kiedy ich dziecko przychodzi na świat; są zaangażowane w opiekę nad nim, myślą o przyszłości, o swojej roli macierzyńskiej [3]. Jednak matki dzieci przedwcześnie urodzonych mają inne doświadczenia.
Ich doświadczenie jest opisywane jako traumatyczne, z mieszanymi uczuciami pomiędzy lękiem przed śmiercią niemowlęcia, strachem, że niemowlę może przeżyć, ale z następstwami, a odczuwaną miłością. Dla tych matek przewidywanie przyszłości jest bolesne [3]. Doświadczenie ojców wcześniaków jest równie bolesne, ponieważ czują, że ich rolą jest wspieranie matek i radzenie sobie z odpowiedzialnością informowania rodziny i przyjaciół [3].
Co ważne, pewni siebie rodzice są bardziej skłonni do łagodzenia wpływu wcześniactwa na rozwój dziecka.
Wcześniaki w placówkach edukacji wczesnodziecięcej
Wychowawcy pracujący z wcześniakami powinni zwracać uwagę na trzy aspekty:
Bliska współpraca z rodzicami. Szczególnie w pierwszym kontakcie z placówką konieczne jest przyjazne powitanie rodzin i ich dzieci, wytworzenie poczucia bezpieczeństwa, promowanie otwartej, szczerej i regularnej komunikacji między wychowawcami i rodzicami. W placówce, podobnie jak w neonatologii, rodzice dzielą opiekę nad swoimi dziećmi z profesjonalistami, co czasem rodzi poczucie strachu, zagubienia, bezsilności [4]. Wychowawcy muszą wziąć pod uwagę doświadczenia rodziców i nawiązać z nimi sojusz. W tym celu, kluczowe jest odpowiadanie na ich wątpliwości, gotowość do wysłuchania i przekazywanie informacji w sposób jasny i obiektywny.
Baczna obserwacja rozwoju. Wcześniaki mogą mieć łagodne lub umiarkowane deficyty rozwojowe. Najczęstsze są problemy z widzeniem (np. z dyskryminacją wzrokową) i słuchem, ale istnieje również ryzyko wystąpienia zaburzeń m.in. zmysłu przedsionkowego dostarczającego informacji o ruchu ciała, równowagi, koordynacji ruchowej i języka. Wychowawcy mają wiedzę oraz doświadczenie i spędzają dużą część dnia z dzieckiem, co daje im możliwość identyfikacji ewentualnych problemów w jego rozwoju, które mogą nie zostać zauważone przez rodziców. Ich rola jest kluczowa w pomaganiu rodzicom w identyfikowaniu i poszukiwaniu odpowiedniego wsparcia specjalistów.
Tajemnica sukcesu tkwi w realizacji pierwszego postulatu: jeśli między rodzicami i wychowawcami zawarty został sojusz, otwarta komunikacja odbywa się w sposób naturalny.
Edukacja włączająca. Każde dziecko jest inne, a te urodzone przedwcześnie nie stanowią jednolitej grupy o wspólnych cechach. Wychowawca w codziennej pracy musi dostosować odpowiednie strategie i materiały do potrzeb każdego z nich. Wsparcie specjalistów z zakresu zdrowia i wspierania rozwoju wcześniaków jest niezbędne. Jeśli wcześniak płacze przy zmianie pieluszki, jeśli ma refluks podczas karmienia, jeśli przewraca się, gdy jest posadzony, to każżdorazowo jej/jego potrzeby wsparcia muszą być uwzględniane.
Przede wszystkim wychowawcy i rodzice muszą pamiętać, że tempo i dynamika rozwoju wcześniaków może być inne niż w przypadku pozostałych dzieci, a dorosły musi im towarzyszyć wykazując się cierpliwością i akceptacją.
Blog autorstwa Mariny Fuertes (Escola Superior de Educação de Lisboa) i Any Rity Almeidy przetłumaczony i zaadaptowany przez zespół CzymSkorupki.
Źródła:
[1] Antunes, S., Fuertes, M., & Moreira, J. (2020). Um olhar sobre a Grande Prematuridade: A investigação com bebés nascidos com menos de 32 semanas de gestação. W M. Fuertes, et al. (2020). Teoria, Práticas e Investigação II (pp.132-180). CIED: Escola Superior de Educação de Lisboa. ISBN 978-989-8912-02-2
[2] Fuertes, M., Justo, M., Barbosa, M., Leopoldo, L., Lopes, J., Gomes Pedro, J. & Sparrow, J. (2012). Infants prematurely born: Socio-emotional Development and Early Intervention. W D. Contreiras i J. Sampaio (red.). Preterm Infants: Development, Prognosis and Potential Complications (pp. 100-125). NY: Nova Science Publishers, Inc. ISBN: 978-1-62081-852-7
[3] Gonçalves, J., Fuertes, M., Alves, M. J., Antunes, S., Almeida, R., Casimiro, R., & Santos, M. (2020). Maternal representations in Portuguese dyads with full-term, pre-term and extremely pre-term. BMC Pregnancy and Childbirth, 20, 1-16 doi: 10.1186/s12884-020-02934-8