Uściski, kołysanki, delikatny dotyk i uśmiech opiekunów mogą stanowić doskonałą szczepionkę na złamane w przyszłości serca, niepokoje nastolatków, a nawet pomagać zdać ważny egzamin kilkadziesiąt lat później. Dowody z nowej gałęzi nauki zwanej epigenetyką* donoszą, że takie długoterminowe zaszczepienie emocjonalne jest faktycznie możliwe!

Wczesne relacje niemowląt są dynamicznym, dwukierunkowym procesem obejmującym zarówno dziecko, jak i opiekuna. Przywiązanie niemowląt do opiekuna, które rozwija się od pierwszych chwil życia dziecka, ma podwójną funkcję. Po pierwsze, zapewnia, że ​​niemowlę pozostając blisko opiekuna otrzymuje niezbędną opiekę, która jest mu potrzebna do przeżycia. Po drugie, jakość przywiązania i związane z nim bodźce sensoryczne organizują mózg i wyznaczają dalsze kierunki rozwoju poznawczego i społeczno-emocjonalnego niemowlęcia.

Rozwój mózgu niemowląt (a także ich rozwój społeczny, emocjonalny i poznawczy) zależy od pełnej miłości więzi z głównym opiekunem, zwykle rodzicem. 

Istnieje coraz więcej dowodów z obszaru psychologii rozwoju, neurobiologii i badań epigenetycznych na zwierzętach, że wczesne zaniedbania i brak miłości mogą prowadzić do długotrwałych problemów ze zdrowiem psychicznym, a także do zmniejszenia ogólnego dobrostanu w późniejszym życiu. W związku z tym intensywne wsparcie dzieci i ich rodziców w pierwszych dwóch latach życia dziecka powinno być kluczowym celem dla wszystkich organizacji, które zajmują się małymi dziećmi.

Uczymy się relacji od pierwszych chwil życia

A. Champagne z zespołem [1] wykazał, że myszy oddane pod opiekę kochających matek (które są uważne i liżą je z troską) wyrastają na takie same matki, gdy mają swoje młode. Ten efekt jest tak silny, że może rozciągać się nawet na dwa pokolenia, przy czym myszy-wnuczki są jeszcze lepszymi matkami i skuteczniej radzą sobie ze stresem. Wszystko dlatego, że babcia dobrze dbała o matkę. Te długotrwałe korzyści z dobrego rodzicielstwa u myszy zależą od zmian chemicznych, które są widoczne w ich DNA!

Powtarzające się interakcje i komunikacja na linii niemowlę-opiekunowie prowadzą do ustanowienia ścieżek, które pomagają w tworzeniu wspomnień oraz rozwijaniu procesów uczenia się [2]. Badania podłużne donoszą, że zdolność dziecka do nawiązywania i utrzymywania zdrowych relacji przez całe życie może być znacznie osłabiona przez niepewne przywiązanie do głównego opiekuna na pierwszym etapie rozwoju [3].

D. Teicher [4] opisał następujące dysfunkcje u dzieci, które doznały zaniedbania (skrajna forma niepewnego przywiązania) we wczesnych latach życia:

  • zmniejszony wzrost lewej półkuli, co może prowadzić do związanego z tym zwiększonego ryzyka depresji,
  • zwiększona wrażliwość w układzie limbicznym, co może prowadzić do zaburzeń lękowych,
  • zmniejszony wzrost hipokampa, który może przyczynić się do obniżenia możliwości uczenia się i pojemności pamięci.

Te ustalenia zostały poparte przypadkami skrajnego zaniedbania dzieci wychowanych w rumuńskich domach dziecka, co potwierdziły dane zebrane w latach 2000-2005 w ramach Projektu Wczesnej Interwencji w Bukareszcie (BEIP). Pisałam o tym wcześniej TUTAJ.

Czego potrzebuje mózg małego dziecka?

Najcenniejszy prezent, jaki dziecko może otrzymać od opiekunów, to po prostu miłość, czas i wsparcie. Jednak, aby rodzic mógł obdarzać dziecko uwagą i miłością, sam musi być zaopiekowany, wyregulowany emocjonalnie i czuć się w życiu bezpiecznie. Jack Shonkoff, dyrektor Centrum Rozwoju Dziecka na Uniwersytecie Harvarda [5] i doradca UNICEF opowiada się za koniecznością zapewniania skoncentrowanych interwencji i wspierania emocjonalnych potrzeb rodziców małych dzieci. Jego zdaniem należy przekazywać rodzicom informacje na temat sposobów budowania bezpiecznego przywiązania i wczesnej odporności emocjonalnej u dzieci, a także dbać dobrostan rodziców i ich kondycję psychofizyczną.

Jak pracownicy żłobka mogą pomóc w tym ważnym zadaniu?

Pracownik żłobka czy służby zdrowia może udostępniać podstawowe i uspokajające informacje w codziennych rozmowach z rodzicami, a także w prostych ulotkach i plakatach promujących ciepłe i delikatne podejście do dziecka, rodzicielstwa i do siebie. Niemowlęctwo jest niezwykle intensywnym czasem dla opiekunów dziecka. Ważne jest, aby w tym czasie dzieci i ich rodzice byli wspierani w celu promowania przywiązania. Bez dobrej początkowej więzi dzieciom rzadziej udaje się stawać szczęśliwymi, niezależnymi i odpornymi dorosłymi.

* Epigenetyka to nauka zajmująca się badaniem zmian ekspresji genów modyfikowanych przez czynniki zewnętrzne i podlegających dziedziczeniu.

Źródła:

[1] Champagne F. A., Francis D. D., Mar A., Meaney M. J., 2003. Variations in maternal care in the rat as a mediating influence for the effects of environment on development. Physiol. Behav. 79: 359–371.

[2] Shore R., 1997. Rethinking the brain. New York, NY: Families and Work Institute .

[3] Perry B. D., 2002. Childhood experience and the expression of genetic potential: what childhood neglect tells us about nature and nurture; Vol. 3. Brain and mind; pp. 79–-100. 

[4] Teicher M. D., 2000. Wounds that time won’t heal: the neurobiology of child abuse. Cerebrum: The Dana Forum on brain science. 2: 50–67.

[5] Shonkoff JP. 2010. Building a New Biodevelopmental Framework to Guide the Future of Early Childhood Policy. Child Development. 81: 357–367.

Mózg dziecka potrzebuje miłości

Certyfikowana psychoterapeutka analityczna oraz analityczka jungowska ze stopniem naukowym doktora nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki. Była prezeska Polskiego Towarzystwa Psychologii Analitycznej (PTPA). Członkini w Międzynarodowym Towarzystwie Psychologii Analitycznej (International Association for Analytical Psychology, IAAP) oraz w Polskim Towarzystwie Psychologii Analitycznej, Polskim Towarzystwie Psychoanalizy Jungowskiej, Polskim Stowarzyszeniu Psychoanalityków Jungowskich, a także Polskim Towarzystwie Psychoterapii Integratywnej.

W pracy badawczej przede wszystkim zainteresowana rozwojem społeczno-emocjonalnym dzieci oraz oddziaływaniem wczesnych doświadczeń rozwojowych na późniejsze lata życia. Pasjonatka metody projektu oraz filozofowania z dziećmi.

W projekcie reprezentuje Akademię Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie.

Tagi: