Wychowawcy najmłodszych dzieci, nauczyciele, członkowie rodzin, rówieśnicy i pozostali uczestnicy procesu socjalizacji odgrywają kluczową rolę w przekazywaniu wiedzy, ale także wartości, uprzedzeń i stereotypów dotyczących płci. Większość dzieci zaczyna rozumieć, że ludzie dzielą się na kobiety i mężczyzn około drugiego roku życia. Zaczynają o sobie mówić “jestem chłopcem, jestem dziewczynką”.
Płeć jest ważnym składnikiem tożsamości. Od najmłodszych lat dzieci uczą się na czym polega bycie dziewczynką czy chłopcem przez naśladowanie swoich opiekunów, odtwarzając wzorce, które poznały i których doświadczają na co dzień. W wieku dwóch lat dzieci są w stanie wybierać zabawki, biorąc pod uwagę kategorię płci [1].
W ramach niedawnej inicjatywy Stowarzyszenia Edukacji i Pracodawców 66 dzieci w wieku 5–7 lat zostało zaproszonych do narysowania przedstawicieli różnych zawodów: strażaka, chirurga i pilota [2] . Spośród uczestniczących w konkursie dzieci 61 narysowało mężczyzn a 5 – kobiety. Polecamy obejrzenie filmu, na którym zobaczyć można miny dzieci, kiedy dowiadują się, że odwiedzający ich strażak, chirurg i pilot to kobiety.
Inicjatywa ta miała na celu zwiększenie świadomości i wzbudzenie refleksji na temat stereotypów dotyczących płci, które pojawiają się już w świadomości kilkuletnich dzieci (a kształtowane są od urodzenia). Stereotypy związane z płcią odnoszą się do rozpowszechnionych przekonań dotyczących cech identyfikujących osoby różnych płci. Mogą one odnosić się między innymi do zawodów, jak pokazano w filmie, ale także do cech fizycznych (np. dziewczynki są szczupłe, drobne i mają długie włosy, a chłopcy są muskularni, wysocy i mają krótkie włosy), cech osobowości (np. dziewczynki są grzeczne i posłuszne, a chłopcy są odważni i niezależni), czy zachowań (np. w wolnym czasie dziewczynki czytają książki leżąc na trawie, a chłopcy chodzą po drzewach) [3].
Stereotypy związane z płcią wśród najmłodszych dzieci
W placówkach wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem pojęcie różnic między płciami jest często formułowane i przekazywane w sposób niezamierzony. Zachowania dzieci często zgodne są z oczekiwaniami kulturowymi dotyczącymi tego, co należy robić jako członek danej grupy, odzwierciedlając stereotypy dotyczące mężczyzn i kobiet, chłopców i dziewcząt. Ile razy słyszeliśmy lub sugerowaliśmy, że dziewczynki powinny bawić się w księżniczki, albo też bawić się naczyniami kuchennymi, a chłopcy – narzędziami, albo klockami Lego? Jak często sugerowaliśmy, aby dziewczynki ćwiczyły balet, a chłopcy – piłkę nożną lub karate? Czy kiedykolwiek słyszeliśmy lub wyrażaliśmy opinie oparte na założeniu, że chłopcy są bardziej ruchliwi i niezależni, a dziewczynki bardziej delikatne i posłuszne?
Według brytyjskiej gazety The Guardian [4] naukowcy od kilku lat ostrzegają, że wyrazisty podział zabawek może negatywnie odbijać się na dzieciach. Problem dotyczy obojga płci, ale może w szczególności zahamowywać szanse życiowe dziewczynek, gdyż zabawki te rzadko przygotowują do rozwoju w dziedzinach ścisłych.
Badania i dobre praktyki
Badania sugerują, że utrwalanie stereotypów związanych z płcią ma wpływ na rozwój dzieci, zwłaszcza na ich tożsamość, zainteresowania i aspiracje [7]. Stereotypy dotyczące płci są kojarzone z zachowaniami związanymi z segregacją społeczną i mogą negatywnie wpływać na rozwój dzieci [8], np. zniechęcając je do rozwijania swoich talentów. Środowisko, które burzy i obnaża stereotypy związane z płcią, będzie sprzyjać większej akceptacji dzieci, na przykład przy wyborze zabawek i kolegów do zabawy [9].
W związku z tym ważne jest:
- By dzieci miały dostęp do informacji, które pozwolą im zrozumieć różnorodność możliwości, ról i zawodów oraz poszerzą ich zainteresowania. Zaproszenie rodziców lub wolontariuszy ze społeczności lokalnej do odwiedzenia grupy i opowiedzenia o ich zawodzie lub przebiegu kariery może być dobrym sposobem na uwrażliwienie na różnorodność. Świadomość ta ma szczególne znaczenie w przypadku dzieci ze środowisk defaworyzowanych [10].
- By dzieci mogły swobodnie wybierać zajęcia, materiały i kolegów do zabawy, zamiast otrzymywać sugestie, co powinny robić. W jaki sposób aranżowana jest przestrzeń w placówce i jakie materiały oferowane są dzieciom? Otoczenie może przekazywać stereotypy, dlatego należy je dokładnie planować [2].
- By wychowawcy pracujący z najmłodszymi dziećmi byli tego świadomi i uważnie przyglądali się interakcjom między dziećmi, zwracając uwagę na ich podmiotowość i dostrzegając przejawy uprzedzeń i stereotypów (np. kiedy Jaś zabierze Ani czapkę policyjną, mówiąc że nie może jej nosić, bo jest dziewczynką).
- By mieć świadomość, że uprzedzenia i stereotypy wpływają na pracę wychowawców [2]. Jakie możliwości wyboru dajemy dzieciom i jakie zachowania przypisujemy chłopcom i dziewczynkom? Czy, kiedy organizujemy jakieś zajęcia, zazwyczaj zwracamy się do dzieci indywidualnie, po imieniu, czy też traktujemy je jako grupę dziewcząt lub chłopców?
Warto, by wychowawcy zadali sobie od czasu do czasu pytanie, jak rozumieją kwestie związane z płcią i w jaki sposób uwzględniają je w codziennej pracy. Jak pracują z dziećmi, czy są wrażliwi na ich indywidualne zainteresowania i potrzeby?
Podzielcie się z nami swoimi przemyśleniami, uwagami, doświadczeniami!
[Wpis jest adaptacją portugalskiego artykułu autorstwa Nadine Correia opublikowanego na blogu europejskim.]
Źródła:
[1] Alexander, G. M., Wilcox, T., & Woods, R. (2009). Sex differences in infants’ visual interest in toys. Archives of Sexual Behavior, 38(3), 427–433. doi: 10.1007/s10508-008-9430-1
[2] Education and Employers Association, Redraw the balance
[3] Blakemore, J. E. O., Berenbaum, S. A., & Liben, L. S. (2013). Gender development. Psychology Press.
[4] Oksman, O. (2016). Are gendered toys harming childhood development?
[5] Lopes da Silva, I., Marques, L., Mata, L., & Rosa, M. (2016). Orientações Curriculares para a Educação Pré-Escolar. Lisboa: Ministério da Educação, Direção-Geral da Educação (DGE)
[6] Cardona, M. J., Vieira, C., Tavares, T. C., Uva, M., & Nogueira, C. (2010). Guião de Educação: Género e Cidadania no Pré-Escolar. Lisboa: Comissão para a Cidadania e Igualdade de Género. Dostępny (w języku portugalskim): https://www.cig.gov.pt/wp-content/uploads/2015/10/398_15_Guiao_Pre_escolar.pdf
[7] Bian, L., Leslie, S. J., & Cimpian, A. (2017). Gender stereotypes about intellectual ability emerge early and influence children’s interests. Science, 355(6323), 389-391. doi: 10.1126/science.aah6524.
[8] Buhs, E. S., Ladd, G. W., & Herald, S. L. (2006). Peer exclusion and victimization: Processes that mediate the relation between peer group rejection and children’s classroom engagement and achievement? Journal of Educational Psychology, 98(1), 1–13. doi: 10.1037/0022-0663.98.1.1
[9] Spinner, L., Cameron, L., Calogero, R. (2018). Peer toy play as a gateway to children’s gender flexibility: The effect of (counter)stereotypic portrayals of peers in children’s magazines. Sex Roles, 79, 314–328. doi: 10.1007/s11199-017-0883-3.
[10] Chambers, N., Kashefpakdel, E., Rehill, J., & Percy, C. (2018). Drawing the future: exploring the career aspirations of primary school children from around the world. Londyn: Education and Employers. https://www.educationandemployers.org/drawing-the-future/