Szczęśliwe dziecko w żłobku

“Najważniejsze, żeby moje dziecko było szczęśliwe”. Dla rodziców to jest najważniejsze. Ale kiedy dziecko jest szczęśliwe? Jak można to ocenić lub zaobserwować? Jak wychowawcy w żłobku mogą wpływać na poczucie szczęścia u dzieci?

Czym jest szczęście?

Jednym ze sposobów na sprawdzenie, czy dzieci są szczęśliwe, jest ocena ich samopoczucia i zaangażowania. Te aspekty są często brane pod uwagę, aby określić jak dziecko czuje się w grupie.

Dobre samopoczucie można zdefiniować jako „stan, w którym człowiek czuje się swobodnie, wykazuje spontaniczność, jest pewny siebie i cieszy się swoim udziałem oraz interakcją z innymi” [1], [2]. Zaangażowanie odnosi się do stopnia, w jakim dziecko jest „pochłonięte” tym co robi, na przykład zabawą lub zajęciami zorganizowanymi [2]. Wysoki stopień zaangażowania jest podstawą dla szeroko rozumianego rozwoju, a także jest ważny dla szczęścia dziecka, co zostanie bliżej opisane poniżej.

Dobre samopoczucie i zaangażowanie dzieci w czasie pobytu w żłobku 

Holenderskie badanie nad jakością opieki i edukacji najmłodszych dzieci (LKK-Landelijke Kwaliteitsmonitor Kinderopvang) oraz flamandzki projekt badawczy MeMoQ (Measurement and Monitoring of Quality in early childhood settings) dotyczyły samopoczucia i zaangażowania dzieci w różne działania podczas ich pobytu w placówkach.

Wyniki badania w Holandii wykazały, że przeciętnie samopoczucie dzieci w placówkach jest wysokie [3]. Dzieci czują się w nich swobodnie i dobrze się bawią. Zaangażowanie jest natomiast mniejsze i może być postrzegane jako umiarkowane. Oznacza to, że dzieci biorą udział w grach i zabawach, ale nie zawsze są nimi ‘pochłonięte’. Może to być postrzegane jako rodzaj powierzchownego udziału, zbliżonego do wykonywania rutynowych czynności, które nie wymagają ze strony dziecka wysiłku. Wyniki badania są ważną informacją dla holenderskich wychowawców, ponieważ dziecko żeby się rozwijać i uczyć, musi być nie tylko ‘emocjonalnie zaopiekowane’ ale też zaangażowane w podejmowane działania.

We flamandzkich placówkach, przeciętnie samopoczucie i zaangażowanie dzieci jest umiarkowane [2]. Odnosząc się jednak do konkretnych sytuacji w ciągu dnia występują różnice w odniesieniu do tych aspektów ‘szczęścia’. W czasie posiłków dobre samopoczucie i zaangażowanie dzieci jest niskie, podczas gdy w czasie zabawy swobodnej wysokie. W czasie zabawy na świeżym powietrzu dobre samopoczucie dzieci jest również wysokie, ale ich zaangażowanie nie. Możliwym wyjaśnieniem tak zróżnicowanych wyników może być fakt, że charakter zabawy na świeżym powietrzu jest bardziej fizyczny, np. bieganie i wyścigi. Zaangażowanie dzieci jest większe podczas zajęć zorganizowanych w sali, podczas których dzieciom poświęcane jest więcej uwagi [3].

Pięć potrzeb człowieka

Pojęcia dobrego samopoczucia i zaangażowania wpisują się w ramy teorii motywacyjnych, takich jak powszechnie znana Piramida Maslowa opisująca pięć rodzajów potrzeb człowieka [4],[5],[6].

1. Podstawowe potrzeby fizjologiczne. Są to potrzeby fizyczne, takie jak oddychanie, jedzenie i sen. Brak zaspokojenia tych potrzeb, utrudnia zaspokojenie innych. Wychowawcy w żłobkach powinni pamiętać, że są rodziny, w których nie zwraca się wystarczającej uwagi np. na odżywianie i dzieci nie jedzą w nich śniadania. Te dzieci będą miały mniejszą zdolność do optymalnego funkcjonowania w placówce.
2. Potrzeba bezpieczeństwa. Dotyczy zarówno bezpieczeństwa fizycznego jak i emocjonalnego. Poczucie bezpieczeństwa oznacza, że dziecko wie, że wychowawca jest bezpieczną bazą, która zapewni mu poczucie komfortu i w razie potrzeby wsparcie. Kiedy dzieci nie czują się bezpieczne, mogą być niespokojne lub wycofane, co może utrudnić ich rozwój.
3. Potrzeby społeczne. Dotyczy to poczucia przynależności i tego, że dzieci czują się akceptowane przez otoczenie takimi jakimi są. Odnosi się to do relacji jeden-na-jeden z wychowawcami i innymi dziećmi, jak również do dynamiki grupy. Czy w grupie istnieje poczucie przynależności – czy wszyscy do niej należą? Jeśli nie, dziecko może czuć się pominięte i samotne.
4. Potrzeba uznania i docenienia (potrzeba szacunku). Chodzi tu o poczucie własnej wartości, zaufania i szacunku innych i dla innych. Dla wychowawcy oznacza to min. zwrócenie uwagi na zdolności dzieci, zamiast koncentracji na ich wadach lub trudnościach. Jeśli nie zwróci się dostatecznej uwagi na potrzeby związane z szacunkiem, dziecko może czuć się niekompetentne i gorsze.
5. Potrzeby samorealizacji. Potrzeba ta dotyczy możliwości rozwijania przez dziecko swoich talentów i zainteresowań. Ważne jest, aby dać dzieciom wystarczająco dużo przestrzeni na ich własną inicjatywę. Jeśli dzieci nie są wystarczająco wspierane w tym obszarze, może to ograniczać ich rozwój.

Jak jest i co możemy zrobić, żeby było lepiej?

Wracając do pytania: co sprawia, że dziecko jest szczęśliwe? Czy dzieje się tak, gdy dziecko dostaje odpowiednie jedzenie i napoje? Albo gdy w grupie panuje bezpieczny emocjonalnie klimat, albo…? Pięć potrzeb Maslowa wskazuje, że potrzebne jest więcej, znaczenie mają też poczucie przynależności, uznania i samorealizacji.

Wyniki holenderskiego badania dotyczącego doświadczeń dzieci w czasie pobytu w placówkach [3] pokazują, że:.

• Jakość wsparcia emocjonalnego jakie otrzymują dzieci jest przeciętnie na poziomie od wystarczającego do dobrego, co oznacza, że w grupie panuje pozytywna atmosfera, a pracownicy są wrażliwi i nastawieni na dziecko w swoich interakcjach.

• Jakość wsparcia procesu uczenia się dzieci, tzn. stopień, w jakim dzieci są wspierane i stymulowane do szeroko rozumianego rozwoju, jest zauważalnie niższa niż wsparcia emocjonalnego.

Ten wzorzec – wyższe wsparcie emocjonalne i niższe wsparcie rozwoju i uczenia się dzieci jest wzorcem występującym także w innych krajach, takich jak Dania, Belgia (Flandria), Polska i Szwajcaria [7],[8],[9],[10].

Podsumowując, wyniki badań sugerują, że w placówkach zapewniających najmłodszym dzieciom opiekę i edukację zaspokaja się ich potrzebę bezpieczeństwa i potrzeby społeczne (oprócz zaspokajania ich podstawowych potrzeb fizjologicznych). Jednocześnie wyniki badań zdają się sugerować, że potrzebne są większe wysiłki w celu zaspokojenia potrzeb dzieci w zakresie uznania i samorealizacji.

Przyczyniając się do szczęścia dzieci, zaczynamy od tego, by czuły się swobodnie, ale to nie wystarczy. Aby optymalnie wspierać dzieci i przyczyniać się do ich szczęścia, ważne jest, aby przyczyniać się do rozwoju ich talentów i zainteresowań, umożliwiać im podejmowanie inicjatywy. Uwzględnianie wszystkich typów potrzeb dzieci jest kluczowym aspektem wysokiej jakości pracy wychowawców w żłobkach.

Wpis został napisany na podstawie posta As long as my child is happy autorstwa Pauline Slot  i Celeste Bekkering, z Uniwersytetu w Utrechcie, Holandia.

Źródła:

[1] Laevers, F., Moons, J., & Declercq, B. (2013). A process‐oriented monitoring system for the early years [POMS]. Leuven: CEGO Publishers.

[2] Laevers, F., & Declercq, B. (2018). How well-being and involvement fit into the commitment to children’s rights. European Journal of Education, 53, 325–335. https://doi.org/10.1111/ejed.12286

[3] Slot, P., Jepma, IJ., Muller, P., Romijn, B., Bekkering, C., & Leseman, P. (2019). Ontwikkelingen in de kwaliteit van de Nederlandse kinderdagopvang, peuteropvang, buitenschoolse opvang en gastouderopvang.  Gecombineerde metingen 2017–2019. Landelijke Kwaliteitsmonitor Kinderopvang. Utrecht: Universiteit Utrecht/Sardes.

[4] https://en.wikipedia.org/wiki/Maslow%27s_hierarchy_of_needs

[5] De Bruyckere, P., Kirschner, P. A., & Hulshof, C. D. (2015). Urban myths about learning and education. Academic Press.

[6] https://www.simplypsychology.org/maslow.html

[7] Perren, S., Frei, D., & Herrmann, S. (2016). Pädagogische Qualität in frühkindlichen Bildung und Betreuungseinrichtungen in der Schweiz (Pedagogical quality in early childhood education and care institutions in Switzerland). Frühe Bildung (Early Education), 5, 3–12. doi:10.1026/2191-9186/a000242.

[8] Hulpia, H., Vandenbroeck, M., Daems, M., Declercq, B., Janssen, J., Cleynenbreugel, C. van, & Laevers, F. (2016). MeMoQ Deelrapport 10: Emotionele en educatieve ondersteuning in de nulmeting. Kind en Gezin, Ugent, KU Leuven.

[9] Bleses, D., Jensen, P., Slot, P. L., & Justice, L. M. (2020). Low-cost teacher-implemented intervention improves toddlers’ language and math skills. Early Childhood Research Quarterly, 53, 64–76.

[10] Wyslowska, O., & Slot, P. L. (2018). Structural and process quality in Poland and the Netherlands: A cross-national study using cluster analysis. Early Education and Development, 31, 524–540.