O rety! Brzuch mamy robi się coraz większy, a ja słyszę, że będę STARSZYM rodzeństwem!
Jak ta zmiana może zmienić moje zachowanie w domu i w czasie pobytu w żłobku?
WIADOMOŚĆ O NOWYM CZŁONKU RODZINY
W życiu wielu dzieci przychodzi taki moment, w którym rodzice przekazują im radosną nowinę o tym, że wkrótce zostaną starszą siostrą lub starszym bratem. Sposób w jaki wiadomość ta jest dziecku przekazywana powinien być odpowiedni do jego wieku i poziomu rozwoju tak, by było w stanie zrozumieć obecną sytuację i to, co wydarzy się w najbliższej przyszłości. Dużym wsparciem dla rodziców w tym procesie mogą być wychowawcy w żłobku. Warto więc podsumować to, co wiemy o zachowaniu małych dzieci, które zostają starszym rodzeństwem.
REAKCJA DZIECKA NA POJAWIENIE SIĘ MŁODSZEGO RODZEŃSTWA
W badaniach dotyczących relacji między rodzeństwem dowiedziono, że im mniejsza jest różnica wieku między dziećmi, tym więcej trudnych zachowań może przejawiać to, które dotychczas było jedynakiem [3],[4].
Ponadto Lorrainne Nadelman i Audrey Begun dowiodły, że matki zauważają więcej przejawów frustracji, agresji, a także apatii u dzieci, które zostały starszym bratem czy siostrą poniżej trzeciego roku życia niż u dzieci, które weszły w tę rolę nieco później [5]. Ju-Hyun Song i Brenda Volling również potwierdzają tę tezę w swoich badaniach, a wyniki argumentują tym, że dzieci w wieku przedszkolnym, w porównaniu do tych w wieku żłobkowym, mają lepiej rozwinięte umiejętności poznawcze oraz społeczne. Pomaga im to lepiej zrozumieć i zaakceptować zmiany, które zaszły w ich systemie rodzinnym. Autorki podkreślają także, że istotną rolę ma odpowiednie przygotowanie dziecka na pojawienie się młodszego brata lub siostry w rodzinie. Dzieci, które w trakcie oczekiwania na przyjście na świat rodzeństwa rozmawiały na ten temat, mogły się lepiej przygotować na to wydarzenie i po narodzinach prezentowały większe zaangażowanie w relację z siostrą czy bratem [6].
STARSZA SIOSTRA CZY STARSZY BRAT – KTO BARDZIEJ PRZEŻYWA NARODZINY NOWEGO CZŁONKA RODZINY?
Z przeprowadzonych dotychczas badań wynika, że chłopcy są bardziej wycofani i wykazują mniej zachowań opiekuńczych w stosunku do młodszego rodzeństwa niż dziewczęta [7].
Jednocześnie, w badaniach z udziałem dzieci 3-4 letnich, wśród których znajdowali się zarówno jedynacy jak i starsze siostry i starsi bracia, zaobserwowano wewnątrzgrupowe (wewnątrzgrupowe, czyli w grupach dzieczynek będących i niebędących starszymi siostrami oraz grupach chłopców będących i niebędących starszymi braćmi) różnice w zachowaniach. W grupie dziewczynek te, które były starszymi siostrami, były bardziej wycofane, wykazywały więcej zachowań związanych ze stresem, jak i zachowań agresywnych, w porównaniu do swoich rówieśniczek, które były jedynaczkami. Efekt odwrotny został zaobserwowany u chłopców! Starsi bracia okazywali się być mniej wycofani, wykazywać mniej zachowań agresywnych oraz problemów związanych ze stresem niż ich rówieśnicy, którzy od kilku miesięcy pełnili rolę starszego brata [8]. Wzrost liczby zachowań wynikających z lęku pojawiający się u dziewczynek, które stawały się starszymi siostrami wynikać może nie tyle z samego faktu pojawienia się rodzeństwa a zmiany charakteru rodzinnych relacji. Dla dziewczynek w wieku poniemowlęcym zmiany w systemie rodzinnym okazują się być bardziej zauważalne i trudne do zaakceptowania niż dla chłopców [9].
DAJMY SOBIE CZAS
Po narodzinach drugiego dziecka w relacji rodziców ze starszym dzieckiem z pewnością nastąpią zmiany związane z koniecznością dzielenia czasu między dwoje. To może być przyczyną pojawienia się u dziecka tak trudnych emocji, jak złość czy rozgoryczenie [6]. Mniejsza ilość czasu poświęconego mu przez rodziców w domu na zabawę, większe oczekiwania i wymagania opiekuńczości w stosunku do młodszego członka rodziny mogą być źródłem frustracji i rozżalenia dziecka również w czasie jego pobytu w żłobku.
Ważne staje się zrozumienie ze strony rodziców i wychowawców emocji, jakie przeżywa dziecko. Mimo tego, że stało się od teraz „starszą siostrą” czy „starszym bratem” to nadal potrzebuje przestrzeni dla swoich emocji, a także czasu na możliwość włączenia się w życie codzienne z młodszym dzieckiem i odnalezienia wśród rówieśników pełniąc nową rolę.
JAK WYCHOWAWCA W ŻŁOBKU MOŻE WESPRZEĆ RODZICÓW OCZEKUJĄCYCH NA NOWEGO CZŁONKA RODZINY?
- Podziel się z rodzicami swoimi doświadczeniami związanymi z opieką nad grupą dzieci np. o tym, jak organizować przestrzeń, żeby była atrakcyjna dla dwójki dzieci w różnym wieku. Dla Ciebie to nic nowego, ale pamiętaj, że wielu rodziców po raz pierwszy opiekuje się więcej niż jednym dzieckiem.
- Jeśli rodzice będą szukali u Ciebie rady jak ułatwić dziecku zrozumienie, że rodzina się powiększy, podpowiedz im w sposób jasny i konkretny, na co powinni zwrócić uwagę np. że warto zawczasu rozmawiać z dzieckiem o tym, że jego mama będzie mogła poświęcić mu mniej czasu; że warto zaangażować dziecko w aranżację przestrzeni dla młodszej siostry lub brata [1].
JAK WESPRZEĆ przyszłego starszego brata lub siostrę?
- Rozmawiaj z dzieckiem o tym ważnym wydarzeniu, używając zrozumiałego dla niego języka, odwołując się do tego, co jest dla niego dostępne „tu i teraz” (bardzo pomocne mogą być także wszelkiego rodzaju książeczki dla dzieci, dzięki którym można łatwiej zobrazować np. stan, w jakim znajduje się przyszła mama [2]).
- Pozwól, aby dziecko mogło „pochwalić” się grupie faktem, że zostało starszą siostrą lub starszym bratem. Niech zarówno dziecko, jak i jego rówieśnicy, wiedzą jak ważna jest to rola. Możesz zaproponować rodzicom, by dziecko przyniosło do placówki zdjęcie swojego nowo narodzonego rodzeństwa. Dzięki temu będzie miało okazję „przedstawić” swoim kolegom i koleżankom z grupy nowego członka rodziny.
- Pamiętaj o wynikach badań prezentowanych powyżej, które mówią o tym, że zachowanie dziecka, które zostaje starszą siostrą lub bratem może się zmienić. Poświęć mu czas i uwagę, której w tym okresie szczególnie potrzebuje.
Agata Ruźniak-Lubocka – psycholog, doktorantka Uniwersytetu Gdańskiego. Prowadzi badania nad rozwojem poznawczym i społeczno-emocjonalnym dzieci w wieku poniemowlęcym. Ukończyła studia podyplomowe ze Stosowanej Psychologii Zachowania. Kierownik kameralnego żłobka Zuchy Maluchy w Gdańsku. W swojej pracy dba o to, by dzieci miały przestrzeń do rozwoju samodzielności we własnym tempie. Prywatnie mama czteroletniej Julii. Uwielbia muzykę jazzową i rockową.
Źródła:
[1] Kramer, L., Ramsburg D. (2002). Advice given to parents on welcoming a second child: A critical review. Family Relations, 51 (1), 2–14.
[2] https://www.swiatksiazki.pl/czekamy-na-dzidziusia-obrazki-dla-maluchow-6586458-ksiazka.html
[3] Dunn, J., Kendrick C. (1982). Siblings and their mothers: Developing relationships within the family. W: M.E. Lamb, B. Sutton-Smith (eds.), Sibling Relationships: Their Nature and Significance across the Lifespan, 39–59. New York: Psychology Press.
[4] Kramer, L., Gottman J.M. (1992). Becoming a sibling: With a little help from my friends”. Developmental Psychology, 28 (4), 685–699
[5] Nadelman, L., Begun, A. (1982). The effect of the newborn on the older sibling: Mothers’ questionnaires. W: M. Lamb, B. Sutton-Smith (eds.), Sibling Relationships: The Nature and Significance across the Lifespan, 13–38. New York: Psychology Press.
[6] Song, J.-H., Volling, B.L. (2016). Theory of Mind development and early sibling relationships after the birth of a sibling: Parental discipline matters, Infant Child Development, 27, 1–17
[7] Stewart, R.B., Mobley, L.A., van Tuyl, S.S., Salvador, M.A. (1987). The firstborn’s adjustment to the birth of a sibling: A longitudinal assessment. Child Development, 58 (2), 341–355
[8] Ruźniak-Lubocka, A., Lewandowska-Walter, A., Kaźmierczak, M. (2018). Normatywne i nienormatywne trudne zachowania dzieci w wieku poniemowlęcym w sytuacji wejścia w rolę starszego rodzeństwa. Psychologia rozwojowa, 23 (4), 9–23.
[9] Baydar, N., Greek, A., Brooks-Gunn, J. (1997). A longitudinal study of the effects of the birth of a sibling during the first 6 years of life. Journal of Marriage and Family, 59 (4), 939–965.