W zeszłym tygodniu spotkałam się z Julką, koleżanką jeszcze z liceum. Od kilku lat w okresie noworocznym staramy się porozmawiać o naszych sprawach, przy dobrej gorącej zimowej herbatce. Czasami rozmawiamy o dzieciach, innym razem o partnerach, zawsze o ukochanych zwierzakach, a czasami, tak jak w tym roku, o pracy. Julka, która pracuje w żłobku uznała, że ma pierwsze symptomy wypalenia zawodowego. Od razu przyszła mi do głowy myśl, że jest to ważny temat i wymaga przyjrzenia się mu z naukowego punktu widzenia. Poza tym Julka jest mi bliska i chciałam jej pomóc. Po powrocie do domu natychmiast zabrałam się za analizę literatury przedmiotu.


Przekonały mnie poglądy Christiny Maslach, psycholożki badającej opinie profesjonalistów zatrudnionych w stresujących zawodach (w takich, których cechą wspólną jest kontakt z ludźmi i pomaganie im oraz wynikający z tego stres). Bezsprzecznie takim zawodem jest praca opiekunki w żłobku. Maslach zauważyła, że wiele osób analizując swoją pracę mówi o emocjonalnym wyczerpaniu, emocjonalnej abnegacji, negatywnej transformacji sposobu spostrzegania świata i zwiększeniu niewłaściwych zachowań wobec osób, które wspierały [1, 2, 3, 4].

W latach 70-tych, amerykański psychiatra Herbert J. Freudenberger użył pojęcia wypalenie zawodowe po raz pierwszy. Określało ono stan wyczerpania człowieka uwarunkowany nadmiernymi zadaniami stawianymi przez fizyczne lub społeczne środowisko pracy. Obecnie wypalenie zawodowe traktuje się jako chorobę cywilizacyjną, która dotyka społeczeństwo. Poszukałam także danych dotyczących Polski i z przerażeniem odkryłam, że w naszym kraju 62% pracowników doświadczyło wypalenia zawodowego [5]. Także pandemia miała wpływ na warunki pracy oraz na kondycję psychiczną ludzi, powstaje nowe zjawisko nazywane Covid Burnout (pl. wypalenie covidowe). Zasięg i konsekwencje wypalenia zawodowego są na tyle istotne zarówno dla pracowników, jak i pracodawców, że od 1 stycznia 2022 roku miało zostać uznane za odrębną jednostkę chorobową i być wpisane przez WHO do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD) [6]. Jednak zgodnie z danymi z 3 grudnia 2021 tak się nie stało, zaś nowa wersja ICD nie wejdzie w życie w Polsce w 2022 roku. [7]

 

Jakie symptomy zdaniem WHO diagnozują wypalenie zawodowe?
  1. poczucie wyczerpania, brak motywacji do działania, niechęć do angażowania się;
  2. negatywne nastawienie do pracy i zdystansowanie się wobec niej, poczucie drażliwości;
  3. zmniejszona efektywność zawodowa.

 

Wypaleniu zawodowemu sprzyjają cechy jednostki, kwestie interpersonalne i czynniki związane z organizacją pracy. Na wypalenie zawodowe narażone są osoby które charakteryzują: niska samoocena, zależność, bierność, niepewność i defensywność [8], ale także poczucie kontroli zewnętrznej, nieadekwatne przekonania na temat roli zawodowej, niskie poczucie skuteczności zaradczej, unikanie sytuacji trudnych [9]. Dodatkowo na wypalenie zawodowe wpływają czynniki interpersonalne czyli relacje w pracy, ponieważ wykonywanie obowiązków związane jest z emocjonalnym zaangażowaniem w sprawy innych ludzi. Elementy organizacyjne łączą się przede wszystkim z warunkami pracy.

Po przeglądzie dostępnej literatury zaczęłam się zastanawiać jakie mogą być przyczyny wypalenia zawodowego opiekunek w żłobku. Porozmawiałam z Julką i poprosiłam o podzielenie się swoją opinią w tej sprawie, porozmawiałam także z pięcioma innymi opiekunkami (w wieku 25-50 lat), przejrzałam blogi i artykuły naukowe na temat pracy opiekunki w żłobku.
Przeprowadzone analizy doprowadziły mnie do określenia potencjalnych przyczyn wypalenia zawodowego takich jak: zbyt wysokie zaangażowanie emocjonalne w wykonywaną pracę, perfekcjonizm, nierównowaga między życiem zawodowym i osobistym, wynikająca ze stawiania pracy jako wartości nadrzędnej wobec życia osobistego.

W wypowiedziach moich rozmówczyń pojawiał się także wątek związany ze stresem przed nieszczęśliwym wypadkiem: „opieka nad małymi dziećmi to ogromna odpowiedzialność”. A także dużym obciążeniem fizycznym związanym z “częstym podnoszeniem dzieci, przenoszeniem ich z miejsca na miejsce, kucaniem, schylaniem i ubieraniem dzieci, kiedy wychodzą na dwór, rozbieraniem pod presją czasu aby wykonać wszystkie czynności przed obiadem, samo przewijanie również wymaga wielu działań fizycznych”. Wysokie są także oczekiwania wobec opiekunek, wśród nich pojawiają się takie jak: “odpowiedzialność” (za ludzkie życie), “dobra organizacja pracy”, “empatyczne podejście” (zawsze i wszędzie), “umiejętność pracy pod presją czasu, cierpliwość”.

Podsumowując, w pracy opiekunki występują następujące stresory, spójne z tymi, które można odnaleźć w literaturze:
  1. stresory związane ze środowiskiem pracy: hałas, zatłoczenie, czasami zbyt wiele dzieci znajduje się w jednej sali;
  2. stresory połączone z wykonywaniem pracy, takie jak np. pośpiech;
  3. stresory dotyczące funkcjonowania pracownika jako członka organizacji np. odpowiedzialność za ludzi i rzeczy;
  4. stresory odnoszące się do jednoczesnego funkcjonowania w organizacji i poza nią np. w formie pozostawania po godzinach pracy.

Poszukując źródeł wypalenia w środowisku pracy sięgnęłam także do raportu z badań Kronos Incorporated i Future Workplace, w którym na pierwszym miejscu znalazło się nieadekwatne wynagrodzenie (41%), dalej przeciążenie pracą (32 %), nadgodziny (32%), nieefektywne zarządzanie w organizacji (30%), brak związku między rolą pracownika a strategią firmy (29%), niska kultura pracy (26%) [7]. Można zauważyć, że wiele z nich dotyczy organizacji pracy przez pracodawców.

Kuferek dobrych rad

Uznałam, że skoro dokonałam przeglądu dostępnych źródeł, to czas na podzielenie się moimi spostrzeżeniami z Julką. Ponadto chciałam ją wesprzeć i zachęcić do zastanowienia się, czy rzeczywiście czuje się wypalona zawodowo i powinna udać się do specjalisty? czy jest po prostu przemęczona?

Jak zapobiec wypaleniu zawodowemu?

Jedną z pierwszych propozycji jest zadbanie o swój dobrostan psychiczny poprzez np. wzbudzenie w sobie zaciekawienia światem, nadziei, witalności oraz rozwijanie tych cech i prowokowanie sytuacji, w których one się pojawiają w życiu. Można także starać się rozwijać siebie, dążyć do samopoznania poprzez spojrzenie na swoje emocje, działania z perspektywy obserwatora, i poddać je refleksji. Wówczas możliwe będzie dobranie aktywności do własnych aspiracji, zdolności, celów życiowych. Korzystne może być również przeanalizowanie swoich przekonań dotyczących pracy, przyjrzenie się własnym nawykom myślenia i ewentualna zmiana tych, które nas blokują. Warto pogłębiać swoją wiedzę poprzez czytanie książek, specjalistycznej prasy, oglądanie webinarów na interesujące nas tematy, zwłaszcza tych związanych z zapobieganiem wypaleniu zawodowemu. Zachęcam także do rozważenia udziału w darmowych onlinowych warsztatach np. wellbeing, a nawet poszukać grupy wsparcia opiekunek w żłobku i dzielić się doświadczeniami z innymi osobami.

Można też zwrócić się do pracodawcy o wsparcie, np. porozmawiać na temat tworzenia bardziej przyjaznego środowiska pracy np. poprzez wprowadzenie narzędzi wspierających pracowników w samodzielnym dbaniu o zdrowie. Warto zasugerować zorganizowanie warsztatów z problematyki dotyczącej radzenia sobie ze stresem, konfliktem, zmianą itp. Warto podkreślić znaczenie działań zmierzających do wspólnego dbania o dobrą atmosferę i relacje nie tylko z koleżankami i kolegami z pracy, ale również z rodzicami. W niektórych przypadkach dobrze byłoby dokonać analizy stanowiska pracy i zastanowić się nad jego zredefiniowaniem. Zdarza się, że bardzo młode osoby chcąc dorobić lub zarobić na studia podejmują pracę w żłobku, mając znikome doświadczenie, co powoduje chroniczny stres. Powyższe propozycje nie wyczerpują możliwości zapobiegania wypaleniu, ale stanowią jedynie inspirację do poszukiwania własnych pomysłów.

Problem z wypaleniem zawodowym wynika ze znaczenia, jakie dana osoba przypisuje pracy: może być ona źródłem satysfakcji, wzmagać motywację osiągnięć, inspirować do rozwoju, ale także wywoływać stres, obniżać poziom zaangażowania, powodować poczucie przeciążenia i w konsekwencji prowadzić do wypalenia zawodowego. Wiele zatem zależy od podejmowania autorefleksji i działań prewencyjnych.

Źródła:
  1. Maslach, C. (2000). Wypalenie – w perspektywie wielowymiarowej. W: H. Sęk (red.), Wypalenie zawodowe: przyczyny, mechanizmy, zapobieganie (s. 13-31). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  2. Maslach, C. (1978). The client role in staff burnout. Journal of Social Issues, 34, 111-124.
  3. Schaufeli, W. B. (1995). Evaluation of a burnout workshop for community nurses. Journal of Health and Human Services Administration, 18(1),  11-30.
  4. Maslach, C. (1988). Wypalenie się: utrata troski o człowieka. W: P. G. Zimbardo, F. L. Ruch, Psychologia i życie (s. 223-230). Warszawa: PWN.
  5. Group Health Report, STADA, 2019, https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjIhKDC5fn0AhUgQvEDHTaDAMkQFnoECAsQAQ&url=https%3A%2F%2Fwww.stada.com%2Fmedia%2Fhealth-report%2Fhealth-report-2019&usg=AOvVaw0g9DWOcc5QaFZRgS4qkHWz plik pobrany w dniu 12.12.2021.
  6. Kozub J. Wypalenie zawodowe w międzynarodowej klasyfikacji chorób WHO https://zielonalinia.gov.pl/-/wypalenie-zawodowe-w-miedzynarodowej-klasyfikacji-chorob-who, plik pobrany 20.12.2021,
  7. Panufnik E., Wypalenie zawodowe na L4 od 2022 r. (Wywiad) https://kadry.infor.pl/bhp/choroby-zawodowe/5369936,Wypalenie-zawodowe-na-L4-2022.html, plik pobrany 20.12.2021
  8. Terelak J. (2001). Psychologia stresu. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Branta.
  9. Sęk H. (red.) (2000). Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa: PWN.
  10. https://www.pit.pl/aktualnosci/l4-na-wypalenie-zawodowe-od-2022-r-nowa-jednostka-chorobowa-w-icd-1006041, Plik pobrany w dniu 12.12.2021
Jak się nie wypalić zawodowo, czyli historia pewnego spotkania
Ewa Dębska
doktor nauk humanistycznych at Uniwersytet Warszawski

Ewa Dębska andragożka, poradoznawczyni, doktor nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki, pracownik naukowy Zakładu Edukacji Ustawicznej i Andragogiki Uniwersytetu Warszawskiego.  Autorka swoje główne zainteresowania teoretyczne i badawcze koncentruje wokół szeroko rozumianego edukacyjnego i zawodowego rozwoju jednostki, procesu kształcenia ludzi dorosłych oraz zagadnień związanych z sytuacjami tranzycyjnymi i profilami refleksyjności w konstruowaniu biografii człowieka.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *