Pani Kasia jak co dzień około 7.00 wita dzieci na progu sali swojej grupy żłobkowej. Tata niesie małego Stasia na rękach i próbuje się z nim pożegnać, mówiąc, że teraz jest czas na zabawę z innymi dziećmi. Staś kurczowo trzyma się kurtki taty i nie chce jej wypuścić. Nie podoba mu się ten pomysł. I wcale nie dlatego, że nie lubi swoich kolegów i koleżanek, ani Pani Kasi – bardzo ich lubi! Staś po prostu woli, żeby tata został i pobawił się z nim.
Lęk separacyjny rozwija się niejako w konsekwencji zrozumienia przez dziecko stałości przedmiotu. Zaczyna ono zdawać sobie sprawę z tego, że osoby (tak samo jak przedmioty czy zwierzęta), które znikają z pola jego/jej widzenia wciąż gdzieś się znajdują, nie wiedzą jednak gdzie. Oznacza to, że dziecko, które z łatwością mogłoby zostać z kimś innym niż rodzic, często głośno protestuje, gdy ten wychodzi, próbując sprowadzić go z powrotem by był w zasięgu wzroku [1,2]. I tego właśnie chce Staś, bo przecież nie wie gdzie będzie i kiedy tata do niego wróci.
Lęk separacyjny a wiek dziecka
Częścią prawidłowego rozwoju dziecka jest uczenie się, że rozłąka z rodzicami nie jest trwała (nie jest na stałe). Małe dzieci nie rozumieją koncepcji czasu, więc trudno jest im sobie wyobrazić czy rodzic, który wychodzi z pokoju, odchodzi na chwilę czy na zawsze, dlatego mogą stać się niespokojne i przestraszone, kiedy tracą rodzica z pola widzenia. Lęku separacyjnego doświadczają najsilniej dzieci między 10 a 18 miesiącem życia. Zazwyczaj kończy się on w wieku 3 lat [3,4].
Dla niektórych maluchów narodziny młodszego rodzeństwa są przyczyną frustracji (pogłębiając przy tym symptomy lęku separacyjnego) nie tylko z powodu pojawienia się brata czy siostry, ale wiążących się z tym zmian w relacji matka-pierworodne dziecko [5]. Zdarza się, że dziecko, które już nie płakało przy porannym przekazaniu opiekunom w żłobku – znów zaczyna kurczowo trzymać się mamy i nie chcieć wejść do grupy.
Jak można pomóc dziecku, które przeżywa lęk separacyjny?
Wspierane dziecka, które przeżywa lęk separacyjny wymaga dobrego przygotowania, cierpliwości oraz czasu. Oto kilka propozycji, które mogą pomóc dzieciom uczęszczającym do żłobka:
Szybkie rytuały pożegnalne. Rodzic wspólnie z dzieckiem ustala jak będą się codziennie żegnać. Dzięki temu dziecko wie, że po takim rytuale rodzic wychodzi ze żłobka i rozumie co za chwilę się stanie. Tym rytuałem może być mocny ‘przytulas’, trzy buziaki w czoło, albo sekretny uścisk dłoni. Niech to będzie coś wyjątkowego, ale niezbyt długiego. Przy rozstaniu rodzic powinien poświęć dziecku całą swoją uwagę oraz zadbać dobrą atmosferę.
Mówienie do dziecka w sposób który zrozumie. Kiedy rodzic rozmawia z dzieckiem o odebraniu go ze żłobka musi podać konkrety, które dziecko zrozumie. Zamiast powiedzieć: „Wrócę jak skończę pracę” (abstrakcyjny dla dziecka termin) może powiedzieć: „Wrócę po podwieczorku”.
Dotrzymywanie obietnic. Tak rodzic jak i opiekun w żłobku powinni umacniać w dziecku zaufanie do dorosłych. Tu pomoże dotrzymywanie danych obietnic. Jeśli jako opiekunka obiecałaś dziecku, że poczytacie jego ulubioną książeczkę po śniadaniu, to tak właśnie zrób. Jeśli wiesz, że nie będzie wtedy wystarczająco dużo czasu, bo macie zaplanowane inne aktywności – nie obiecuj, że może się uda (bo zapewne się nie uda). Rodzice natomiast nie powinni obiecywać dziecku, że zaraz je odbiorą je ze żłobka licząc na to, że dziecku ‘szybko’ zleci czas na zabawie, albo się nie zorientuje jak długo ich nie ma.
Ćwiczenie bycia osobno. Ważne, aby rodzic dawał dowody na to, że nawet jeśli znika, to zawsze wraca. Jeszcze zanim dziecko zacznie chodzić do żłobka można wprowadzić codzienną zabawę, w której rodzic znika na chwilę i wraca z uśmiecham na ustach. Te krótkie momenty można wydłużać. Warto również przyzwyczajać dziecko do zostawania z dziadkami, ciocią lub nianią. Pozwoli to dziecku na przygotowanie się na dłuższą rozłąkę, oraz upewni, że rodzic zawsze wraca! [6]
Źródła:
- Malik F, Marwaha R. (2020). Cognitive Development. In: StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing.
- Yeary, J. (2020). Rocking and Rolling: Difficult Goodbyes: Supporting Toddlers Who Are Coping with Separation Anxiety. Young Children, Vol. 75, No. 3.
- Stanford Children’s Health. What is separation anxiety?
- Thomason, E., et.al. (2017). VI. DEVELOPMENTAL TRAJECTORIES OF CHILDREN’S ANXIETY AND DEPRESSION AFTER THE BIRTH OF A SIBLING. Monographs of the Society for Research in Child Development, 82(3), 82–92.
- Volling B. (2012). Family transitions following the birth of a sibling: An empirical review of changes in the firstborn’s adjustment. Psychological Bulletin. http://doi.org/10.1037/a0026921.
- Swanson, W. (2014). Mama Doc Medicine: Finding Calm and Confidence in Parenting, Child Health, and Work-Life Balance. American Academy of Pediatrics.
Doktor nauk społecznych w zakresie pedagogiki. Obecnie wykładowca akademicki na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania zawodowe to metodyka nauczania języka angielskiego oraz opieka, wychowanie i nauczanie małych dzieci. Prywatnie lubi gotować, czytać kryminały i chodzić na spacery ze swoimi psami – Luną i Zojką.